Konferencja naukowa „Rola ziemiaństwa w realizacji zadań Polskiego Państwa Podziemnego”

W dniu 27 września 2025 r. w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce odbędzie się konferencja poświęconą zaangażowaniu ziemiaństwa w ruch konspiracyjny w okresie II wojny światowej.

Data wydarzenia ma szczególne, symboliczne znaczenie – tego dnia w całej Polsce obchodzimy Dzień Polskiego Państwa Podziemnego, ustanowiony w 1998 r. dla upamiętnienia powstania w 1939 r. Służby Zwycięstwu Polski. Była to pierwsza organizacja konspiracyjna, z której wyrosła cała struktura Polskiego Państwa Podziemnego. Stanowiło ono fenomen w skali Europy – posiadało własne wojsko, administrację, szkolnictwo, sądownictwo itd.

Od początku w szeregi tej wyjątkowej struktury włączali się ziemianie. Wnosili do konspiracji doświadczenie organizacyjne, środki materialne i poczucie odpowiedzialności za wspólnotę narodową. Wielu z nich zapłaciło za to represjami, utratą majątku, a nierzadko także najwyższą ceną – własnym życiem. Dlatego w rocznicę powstania Polskiego Państwa Podziemnego muzeum w Kozłówce chce przypomnieć, że ziemiaństwo nie było wyłącznie warstwą społeczną związaną z podtrzymywaniem arystokratycznej tradycji, lecz także ważną częścią narodowego wysiłku niepodległościowego.

Dotyczyło to również przedstawicieli rodziny Zamoyskich z Kozłówki, którzy już na początku 1940 r. włączyli się do organizacji konspiracyjnej działającej pod nazwą „Uprawa”, a później „Tarcza”. W czasie niemieckiej okupacji w posiadłości Aleksandra i Jadwigi Zamoyskich schronienie znajdowali ludzie i całe rodziny zagrożone wysiedleniem lub aresztowaniem. Były to osoby wywodzące się z różnych środowisk – ziemiaństwa, inteligencji, wojska, świata nauki i sztuki. Pomimo trudnych realiów okupacyjnych dla dzieci i młodzieży organizowano tajne lekcje i wykłady prowadzone m.in. przez młodego wówczas księdza Stefana Wyszyńskiego, późniejszego Prymasa Tysiąclecia.

Program wydarzenia obejmuje:

• konferencję naukową z udziałem badaczy z różnych części kraju, którzy w syntetyczny sposób przedstawią problematykę okupacji przez pryzmat działalności ziemiaństwa oraz represji okupantów,
• wernisaż wystawy „Zagrabione dziedzictwo, utracona pamięć. Losy ziemian małopolskich”, przygotowanej przez Oddział IPN w Krakowie,
• projekcję filmu dokumentalnego „Róża i Jan”, przybliżającego działalność i niezwykłą postawę Róży i Jana Zamoyskich w czasie II wojny światowej.

Wydarzenie pozwoli spojrzeć na dziedzictwo oraz wkład ziemian zarówno z perspektywy badań historycznych, jak i dramatycznych losów konkretnych ludzi w okresie II wojny światowej. Dzięki temu uczestnicy uczczą Święto Polskiego Państwa Podziemnego w miejscu szczególnym – w dawnej rezydencji rodziny Zamoyskich, której historia wpisuje się w opowieść o patriotyzmie, ofiarności i niezłomności.

Program konferencji

11:00    Rozpoczęcie konferencji i powitanie gości przez dyrektora Muzeum Zamoyskich w Kozłówce Andrzeja Pruszkowskiego

dr Marcin Chorązki, Fundacja im. Zofii i Jana Włodków – „Tarcza” w okresie „Burzy" na przykładzie archiwum Józefa Stadnickiego
Katarzyna Kot, Muzeum Zamoyskich w Kozłówce – Zaangażowanie konspiracyjne ostatnich właścicieli Kozłówki w okresie II wojny światowej
dr hab. Jerzy Gapys, prof. UJK Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Datki Uprawy – Tarczy na rzecz Armii Krajowej w Inspektoracie Częstochowskim w świetle materiałów własnych 1943-1944 
dr Janusz Kłapeć, Wojskowe Biuro Historyczne – Ziemianie Lubelszczyzny w strukturze RGO. Praca i oddziaływanie
dr Tomasz Osiński, Lotnicza Akademia Wojskowa – Drugowojenna aktywność konspiracyjna ziemiaństwa - perspektywa materiałów aparatu bezpieczeństwa i powojennej propagandy. Wybrane przykłady

12:30 Wernisaż wystawy „Zagrabione dziedzictwo, utracone dziedzictwo, utracona pamięć. Losy ziemian małopolskich”.

13:00 Pokaz filmu „Róża i Jan”

14:00 Dyskusja i podsumowanie Konferencji

14:15 Po wydarzeniu zapraszamy na poczęstunek

Konferencja będzie transmitowana w czasie rzeczywistym, zaczynamy o 11.00.