Autor: Magdalena Pilsak

Leopold Horowitz – mistrz portretu

17 stycznia 2024
Fotografia zabytkowa w kolorze sepii przedstawiająca portret Leopolda Horowitza, malarza jako mężczyzny w sile wieku. Postać ukazana jest do ramion, głowa lekko zwrócona w lewo, oczy skierowane wprost na patrzącego. Twarz portretowanego jest szczupła, pociągła, włosy średniej długości, ciemne lekko rozwichrzone. Artysta ma uładzony, ciemny zarost, bujną brodę i długie wąsy. Ubrany jest w bliżej nieokreślony surdut lub garnitur. Tło portretu jest jasne i neutralne, całość w kolorze sepii.
A sepia-colored historic photograph depicting the portrait of Leopold Horowitz, a painter in his prime. The figure is shown from the shoulders up, with the head slightly turned to the left and eyes directed straight at the viewer. The portrayed face is slim, angular, with medium-length, slightly tousled dark hair. The artist has neatly arranged dark facial hair, a lush beard, and long mustaches. He is dressed in an unspecified frock coat or suit. The background of the portrait is bright and neutral, all in sepia.

Autoportret Leopolda Horowitza, fotografia zabytkowa, koniec XIX wieku, nr inw. MPK/F/42, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce

Fotografia zabytkowa w kolorze sepii przedstawiająca portret Leopolda Horowitza, malarza jako mężczyzny w sile wieku. Postać ukazana jest do ramion, głowa lekko zwrócona w lewo, oczy skierowane wprost na patrzącego. Twarz portretowanego jest szczupła, pociągła, włosy średniej długości, ciemne lekko rozwichrzone. Artysta ma uładzony, ciemny zarost, bujną brodę i długie wąsy. Ubrany jest w bliżej nieokreślony surdut lub garnitur. Tło portretu jest jasne i neutralne, całość w kolorze sepii. A sepia-colored historic photograph depicting the portrait of Leopold Horowitz, a painter in his prime. The figure is shown from the shoulders up, with the head slightly turned to the left and eyes directed straight at the viewer. The portrayed face is slim, angular, with medium-length, slightly tousled dark hair. The artist has neatly arranged dark facial hair, a lush beard, and long mustaches. He is dressed in an unspecified frock coat or suit. The background of the portrait is bright and neutral, all in sepia.

Niestety minęły czasy, gdy na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” publikowano relacje z wystaw światowych sztuki, przedstawiając dzieła i uczestników niczym sportowców, w szaleńczym skrócie opisując zachwyt lub dezaprobatę. Takie opisy miały sugerować przyszłym kupującym jak kształtuje się sytuacja na rynku sztuki, jakie są tendencje i zmiany. To właśnie takie relacje i krytyczna ocena dokonań wystawowych stanowiły cenną wskazówkę. Zmieniały się mody, techniki plastyczne i gusta. Nie zmieniało się jednak od wielu lat to, co czyniło wnętrza wielkopańskiej rezydencji podpisaną wizytówką właściciela – potrzeba reprezentacyjnego portretu. Głównym determinantem doboru artysty, który miał uwiecznić wizerunek zamawiającego, był warsztat autora, najlepiej uznanego.

Konstanty Zamoyski, I ordynat kozłowiecki, stworzył wyjątkową kolekcję portretów. Był również właścicielem niemałego, bo liczącego ponad półtora tysiąca obiektów zbioru fotografii. Przeglądając postacie uwiecznione w albumach, mamy okazję zobaczyć nie tylko bliższych i dalszych krewnych, wpływowych możnych, ale i podziwianych artystów oraz dzieła sztuki. Wśród tych ostatnich jest również szkic autoportretu Leopolda Horowitza [il. 1].

Leopold Horowitz, węg. Lipót Horovitz, urodził się 2 lutego 1838 w Rozgony, koło Koszyc. Pochodził z rabinackiej rodziny. Ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Wiedniu z najwyższą nagrodą. Podróżował i pracował w Berlinie, Dreźnie, Monachium i Warszawie. Poślubił siostrzenicę wybitnego malarza Aleksandra Lessera, Rozę z Londonów. Mieli pięcioro dzieci: Jerzego (1875–1948), Zofię (1877–1941), Armina (1880–1965), Janinę (1882–1941) i Stefanię (1887-1942). Malował głównie portrety, które były cenione za elegancję i uważane za doskonałe, ale tworzył również sceny z życia diaspory żydowskiej. Pracował dla „Tygodnika Ilustrowanego”. Wielkim wyróżnieniem dla artysty i przyczynkiem do wzmożenia rozwoju kariery był złoty medal na wystawie międzynarodowej w Wiedniu w 1873 roku, oraz kolejny w 1891 na wystawie w Berlinie. W 1889 roku został powołany na stanowisko dyrektora Akademii Sztuk Pięknych w Budapeszcie. Uznanie warsztatu i kunsztu artysty zwiększyło liczbę lukratywnych zleceń na tworzenie eleganckich portretów od arystokracji i mieszczaństwa. Szczytem sławy Leopolda Horowitza stał się moment, gdy został poproszony o namalowanie portretu cesarza Franciszka Józefa I i jego małżonki cesarzowej Elżbiety (1896 r.).

Dobra sytuacja materialna rodziny pozwoliła na przeprowadzkę do Wiednia i zorganizowanie na najwyższym poziomie domowej nauki dzieci. Idąc za swoją pasją, syn malarza – Armin – również wybrał karierę malarską. Tworzył liczne dzieła o tematyce batalistycznej, był oficjalnym malarzem wojennym. Najmłodsza córka Stefania, zainteresowana chemią jądrową, była wybitnym doktorem nauk chemicznych.

Artysta zmarł w Wiedniu 16 listopada 1917 roku, w wieku 79 lat. Jego żona Roza nie mogła pogodzić się z jego odejściem. Z tego powodu Stefania, najmłodsza z córek, porzuciła karierę naukową i wspierała matkę. Po jej śmierci powróciła do Wiednia i poświęciła swą uwagę stworzeniu centrum edukacyjnego dla dzieci z trudnościami w nauce. W 1938 roku Muzeum Wschodniosłowackie w Koszycach zorganizowało w rocznicę setnych urodzin artysty wystawę monograficzną Leopolda Horowitza, a projekt plakatu do niej stworzył jego syn Armin [il. 13]. W tym samym czasie narastająca niechęć do obywateli pochodzenia żydowskiego, w przededniu wybuchu II wojny światowej, zmusiła Stefanię do ucieczki z Austrii. Razem z siostrą Zofią Natanson mieszkały w czasie wojny w Warszawie. Obie trafiły do obozu zagłady w Treblince, gdzie zginęły.

Leopold Horowitz malował dla Konstantego Zamoyskiego parokrotnie, a najważniejsze jego dzieła to portrety I ordynata kozłowieckiego i jego małżonki Anieli z Potockich, namalowane w 1877 roku [il. 2,3]. Oba wizerunki są wytworne, eleganckie i zachowują konwencjonalną kompozycję. Postacie ukazane są na ciemnym tle, w ciemnych stonowanych barwach. Portrety są pełne wyrazu i z podkreśloną psychologią postaci. Artysta z wirtuozerią przedstawił faktury tkanin i wzory, co widoczne jest zwłaszcza na portrecie Anieli Zamoyskiej.

Kolejne wizerunki stworzone dla Konstantego Zamoyskiego to portret księcia Adama Jerzego Czartoryskiego [il. 7], nie tylko brata babki ordynata, ale przede wszystkim działacza niepodległościowego i polskiego męża stanu. Konterfekt stanowi odwzorowanie słynnej fotografii wykonanej przez Nadara w 1856 roku, znajdującej się również w albumie należącym do Konstantego Zamoyskiego [MPK/F/1265]. Pod koniec XIX wieku Leopold Horowitz namalował dla Zamoyskich portret Tomasza Potockiego, ojca Anieli, ziemianina, ekonomisty i publicysty. Portret powstał w oparciu o fotografię Karola Beyera z roku 1860 roku.

Ostatni wizerunek autorstwa Horowitza przedstawia Józefa Zamoyskiego, szanowanego ziemianina, innowatora i wizjonera. Postać niezwykle dla Konstantego ważną, jego mentora i nauczyciela. To w jego majątku młody Konstanty zdobywał praktyczne szlify w gospodarowaniu majątkiem. Tu za inspirację do namalowania postaci posłużyła fotografia Józefa Zamoyskiego wykonana przez Waleriana Twardzickiego.

Wszystkie wizerunki cechuje ten sam, pełen elegancji ciemny ton i miękkość konturów.

We wspomnianych albumach z fotografiami odnajdziemy jeszcze trzy zdjęcia przedstawiające portrety stworzone przez Leopolda Horowitza: Marii z Sanguszków Alfredowej Potockiej [il. 4], Alfreda Potockiego [il. 5] i Elżbiety Amelii Eugenii cesarzowej austriackiej – zwanej Sisi [il. 6].

Twórczość Leopolda Horowitza możemy odnaleźć w wielu muzeach i galeriach Europy. Portrety nadal zachwycają swym realizmem i kunsztem wykonania. Niewątpliwie jego życiorys i dokonania zasługują na fascynującą powieść.

 

Podpisy do fotografii:

  1. Autoportret Leopolda Horowitza, fotografia zabytkowa, koniec XIX wieku, nr inw. MPK/F/42, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce
  2. Leopold Horowitz, Portret Anieli Zamoyskiej, 1877 r., olej, płótno, nr inw. MPK/MR/44, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce
  3. Leopold Horowitz, Portret Konstantego Zamoyskiego, 1877 r.; olej, płótno, nr inw. MPK/MR/45, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce.
  4. Atelier fotograficzne Karoli & Push, Portret Marii Alfredowej Potockiej namalowany przez Leopolda Horowitza, Polska, 1886-1890, fotografia zabytkowa, nr inw. MPK/F/364, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce
  5. Atelier Ostapowicz/Wybranowski, Portret Alfreda Potockiego namalowany przez Leopolda Horowitza, Lwów, koniec XIX wieku, fotografia zabytkowa, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce
  6. Josef Löwy, Elżbieta Amelia Eugenia, cesarzowa austriacka, namalowana przez Leopolda Horowitza, Wiedeń, 1899, fotografia zabytkowa, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce
  7.  Portret Adama Jerzego Czartoryskiego (1770-1861) |, Leopold Horowitz (1837-1917), Polska, Warszawa, 1887 r., olej, płótno, nr inw. MPK/MR/43, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce
  8. Leopold Horowitz, Portret Tomasza Potockiego, wg fotografii Karola Beyera, początek XX wieku, olej, płótno, nr inw. MPK/MR/256, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce
  9. Leopold Horowitz, Portret Józefa Zamoyskiego, 1880, olej, płótno, nr inw. MPK/MR/1381, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce
  10. Atelier fotograficzne Imricha E. Rotha w Koszycach, Leopold Horowitz w zaaranżowanym atelier Koszyce, ok. 1867 r., fot. zabytkowa, zbiory Muzeum Wschodniosłowackiego Koszyce
  11. Leopold Horovitz, Autoportret, 1915.r., olej, płótno, zbiory Muzeum Wschodniosłowackiego w Koszycach
  12. Fotoateliér Heydenhauss & Robert, Leopold Horowitz w swoim atelier w Wiedniu przed portretem córki Zofii, Wiedeń, 29. 4. 1902 r., fotografia kolodionowa, zbiory prywatne rodziny Janousek, źródło: https://www.archinfo.sk/design-art/leopold-horovitz-strateny-najdeny-lost-found.html
  13. Armin Horowitz, Projekt plakatu wystawy z okazji setnej rocznicy urodzin Leopolda Horowitza przygotowanej przez Wschodniosłowackie Muzeum w Koszycach, 1938 rok, źródło: https://slovakia.travel/en/leopold-horovitz-lost-found#prettyPhoto

 

 

 

 

Alert Systemowy