Ignacy Łukasiewicz

Wizjoner świetlanej przyszłości

Jan Boży Józef Ignacy Łukasiewicz, polski farmaceuta i przedsiębiorca. Opracował proces destylacji oleju skalnego i skonstruował pierwszą lampę naftową. Założyciel pierwszej na świecie kopalni ropy naftowej, uznawany za pioniera przemysłu naftowego. Rewolucjonista, działacz niepodległościowy i społeczny, filantrop, nazywany „Ojcem Ignacym Łukasiewiczem”.

Urodził się 23 marca 1822 roku w Zadusznikach, niewielkiej wiosce galicyjskiej (obecnie województwo podkarpackie). Był najmłodszym z pięciorga dzieci Apolonii i Józefa Łukasiewiczów, szlacheckiej rodziny pochodzenia ormiańskiego, pieczętującej się herbem Łada. Wychowywany był w przekonaniu, że najważniejszymi wartościami w życiu człowieka są poszanowanie pracy, sumienność i poczucie obowiązku względem ojczyzny. Mimo licznych przeciwności losu Ignacy Łukasiewicz uzyskał dyplom magistra farmacji.

W 1857 roku poślubił Józefę Honoratę Marię Stacherską. Rok później małżonkom urodziła się córka Marianna, która niestety w drugim roku życia zmarła. Pomimo nieszczęścia Ignacy i Honorata tworzyli udane małżeństwo, a ich dom był zawsze otwarty dla przyjaciół i stanowił schronienie dla weteranów walk o niepodległość. Łukasiewicz, jako gorący patriota, w młodości organizował niepodległościową siatkę konspiracyjną przeciw austriackiemu zaborcy, a dochodem z nafty wspierał powstańców styczniowych walczących w Królestwie Polskim z Rosjanami. Aktywnie uczestniczył w życiu politycznym, przewodniczył pracom Komisji Naftowej, a od 1876 roku był posłem Galicyjskiego Sejmu Krajowego.

Był człowiekiem religijnym, o niezwykłej skromności, społecznikiem, filantropem i fundatorem na rzecz Kościoła. Pozyskany majątek wykorzystał do realizowania inicjatyw i projektów społecznych. W dowód uznania jego działalności charytatywnej papież Pius XI nadał Ignacemu Łukasiewiczowi godność szambelana papieskiego oraz Order Świętego Grzegorza. Jako pracodawca dbał o pracowników, wyprzedzając w zakresie opieki socjalnej swoją epokę. Każdą ze sprawowanych funkcji, pochwały i dyplomy przyjmował w wielkiej pokorze. Zmarł we własnym domu w Chorkówce, 7 stycznia 1882 roku. Pochowany został w Zręcinie, w skromnym grobie.

„Pod Złotą Gwiazdą”

Najsłynniejszym dokonaniem Ignacego Łukasiewicza było skonstruowanie lampy naftowej. Prace nad nią prowadził w laboratorium lwowskiej apteki „Pod Złotą Gwiazdą”, należącej do Piotra Mikolascha. Chodziło o pozyskanie tańszego i lepszego odpowiednika „oleum petrae album”, leku o wszechstronnym działaniu, sprowadzanego z Włoch. W rezultacie Łukasiewicz przez destylację ropy naftowej otrzymał płynny związek chemiczny węgla i wodoru, zwany naftą. Pozyskana ciecz nie stanowiła jednak wymarzonego zamiennika drogiego leku i znaleziono dla nafty inne zastosowanie. Od czasów starożytnych znane były właściwości palne ropy naftowej, jednak wypalana sama nie tylko wydzielała nieprzyjemny zapach, ale i pozostawiała dużo sadzy. Lżejsza formuła nafty, łatwiejsze wsiąkanie w knot oraz mniejsze zagrożenie wybuchem umożliwiało wykorzystanie jej powszechnie i bezpiecznie.

Prace konstrukcyjne nad swoimi projektami lamp zlecił Łukasiewicz Adamowi Bratkowskiemu, który był doświadczonym lwowskim blacharzem. Dzięki tej współpracy powstało kilka prototypów. Początkowo lampy miały konstrukcję prostą, ale systematycznie je modyfikowano, np. szklany zbiornik na naftę zastąpiono metalowym, z wąskim otworem na knot. Całość miała formę cylindrycznego dzbana z jednym uchem. Swojego wynalazku Łukasiewicz nie opatentował, co prowadziło do różnorakich spekulacji i pomijania jego zasług. Już w 1853 roku dzięki lampom Łukasiewicza rozświetlano eksperymentalnie wnętrze apteki „Pod Złotą Gwiazdą”. Oficjalną datą wprowadzenia lampy naftowej do powszechnego użytku był 31 lipca 1853 roku. Lwowski szpital „u Pijarów” wykorzystał ten innowacyjny sposób oświetlenia podczas przeprowadzonej nocą operacji.

Osiągnięty sukces motywował Łukasiewicza do dalszych działań. Zamieszkał w Gorlicach, w pobliżu terenów obfitujących w olej skalny. We wsi Bóbrka w 1854 roku założył pierwszą na świecie kopalnię ropy naftowej. W tym samym roku w Gorlicach zapłonęła pierwsza uliczna lampa naftowa. Łukasiewicz opracowany wcześniej model lampy przenośnej udostępnił miejscowym blacharzom, dzięki czemu ten nowatorski sposób oświetlenia mógł się upowszechnić. Tak zaczęła się kariera lampy naftowej…

Opracowanie: Magdalena Pilsak

Bibliografia:

Franaszek Piotr, Grata Paweł, Kozicka-Kołaczkowska Anna, Ruszel Mariusz, Zamoyski Grzegorz, Ignacy Łukasiewicz. Prometeusz na ludzką miarę, PIW, Warszawa 2021

Gierlach Krzysztof Lampy naftowe Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, Ruthenus, Krosno 2019

Hołubiec Jerzy, Historia lamp naftowych, w: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 16/4, 1971

Jabłońska Teresa, Ocalić od zapomnienia. Lampy naftowe, Muza SA, Warszawa 2012

Podpisy:

1. Moneta o wartości 50 zł z wizerunkiem Ignacego Łukasiewicza, awers wg projektu Anny Jarnuszkiewicz, 1983, nr inw. MPK/SW/2195, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce

2. Fotografia medalu autorstwa W.A. Malinowskiego ku czci Ignacego Łukasiewicza z 1878 r., Walery Rzewuski, źródło: Polona

3. Ignacy Łukasiewicz, NAC

4. Rekonstrukcja prototypu lampy Ignacego Łukasiewicza, Zbiory Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, fot. K. Gierlach, w: Krzysztof Gierlach, Lampy naftowe Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, Krosno 2019, str.91