Światowy Dzień Fotografii Otworkowej

„Byliśmy ostatnio z żoną, proszę pana, w Hali Mirowskiej, gdzie ja miałem aparat Zorka 5. I zrobiłem kilka zdjęć” – chwalił się Sidorowski, bohater kultowego „Rejsu”.

My też się chwalimy. Też zrobiliśmy kilka zdjęć. Nie Zorką 5, co prawda (dla przypomnienia – jest to model aparatu fotograficznego produkcji radzieckiej), ale w technice starszej niż fotografia analogowa. Mowa tu o fotografii otworkowej, której Światowy Dzień obchodzimy zawsze w ostatnią niedzielę kwietnia.

Skąd ten pomysł? Pasjonujemy się fotografią. Gromadzimy stare zdjęcia, mamy już pokaźny zbiór fotografii zabytkowej, który systematycznie udostępniamy w naszej galerii cyfrowej. Postanowiliśmy jednak pójść dalej – nie tylko kolekcjonować, ale i tworzyć fotografie. Nasze plany wpisują się w projekt POIiŚ, który przewiduje wdrożenie nowego programu kulturalno-edukacyjnego, zakładającego m.in. organizowanie warsztatów twórczych dla odwiedzających nas Gości.
Nasz mini pokaz był pierwszym krokiem do realizacji planów. Zaczęliśmy od fotografii otworkowej z racji jej święta, ale też dlatego, że jest jedną z najstarszych technik fotograficznych. Zaczęliśmy skromnie, ale to dopiero początek!

Fotografia otworkowa, czyli właściwie jaka?
Taka, która nie wymaga użycia obiektywu, a nawet aparatu fotograficznego! Wystarczy proste narzędzie, tzw. camera obscura (czyli ciemna komnata), które wykorzystuje równie proste, znane już starożytnym, zjawisko optyczne. Polega ono na tym, że wpadające przez niewielki otwór promienie słoneczne „wyświetlają” obraz świata zewnętrznego, odwrócony „do góry nogami”.

Camera obscura, czyli właściwie co?
Zacznijmy od tego, że camera obscura może być różnej wielkości, a jej funkcję mogą pełnić puszka, pudełko, a nawet pokój. Posłużymy się tym ostatnim, aby wyjaśnić dokładnie zasady działania „ciemnej komnaty”. Na początek musisz całkowicie wyciemnić pomieszczenie, np. zasłaniając szczelnie okna czarną folią. Następnie w folii robisz niewielki otwór. I tyle. Wpadające przez niego światło rysuje na ścianie obraz tego, co jest za oknami – tylko odwrócony.
Możesz utrwalić ten obraz – malując go na ścianie, podkładając papier i szkicując na nim (tak np. robili artyści malarze) lub podkładając materiał światłoczuły – jak czynią to fotografowie.
Ale jeśli nie chcesz przemeblowywać pokoju, nic straconego. „Ciemną komnatę” można wykonać samemu z puszki po coca-coli, pudełka po butach, zapałkach, itp.
Jak wykonać aparat do fotografii otworkowej
Najprostszą metodą jest po prostu… zakup aparatu do fotografii otworkowej. Na rynku jest sporo ofert, nie będzie więc problemu ze znalezieniem odpowiedniego modelu.
Jeżeli jednak nie chcesz inwestować w nowy sprzęt, a posiadasz już aparat cyfrowy, z powodzeniem możesz zamienić go w narzędzie do fotografii otworkowej. Wystarczy, że zdejmiesz obiektyw, zasłonisz szczelnie matrycę, zrobisz w osłonie maleńką dziurkę (lub zakupisz specjalny dekielek z wyciętym fabrycznie otworkiem) i już możesz działać. Zdjęcie zapisuje się wówczas na matrycy cyfrowej, od razu więc masz do niego dostęp. Możesz powtarzać ujęcia, zmieniać czas naświetlania, czułość filmu… Możliwości jest sporo.
Ale najwięcej frajdy daje oczywiście własnoręczne skonstruowanie aparatu. Do tego będziesz potrzebować: pudełka lub puszki, czarnego papieru do wyłożenia wnętrza pudełka, światłoczułego materiału (możesz wykorzystać każdy rodzaj i format filmu, ale ze względu na długi czas naświetlania lepiej wybrać film o wysokiej czułości, np. ISO 3200), folii aluminiowej oraz kleju, nożyczek, taśmy klejącej, pinezki.

A teraz po kolei.
Wnętrze pudełka wyklej czarnym papierem. Na jednej ściance umieść materiał światłoczuły – pamiętaj, aby zrobić to w ciemni. Na przeciwległej do niego ściance pudełka wytnij spory otwór, który następnie zakleisz dokładnie folią aluminiową (to będzie Twój „obiektyw”). Zamknij pudełko i oklej go dokładnie taśmą, z zewnątrz. Na koniec pośrodku ścianki wyklejonej folią aluminiową zrób niewielką (od ok. 0,1 do 0,3 mm) dziurkę samą końcówką pinezki i od razu zasłoń (odsłonisz dopiero przy wykonywaniu zdjęcia).

I co dalej?
Robisz zdjęcie, czyli wybierasz miejsce, obiekt, ustawiasz swój „aparat” na stabilnym podłożu i odsłaniasz otwór, wpuszczając światło do środka.

Pozostaje pytanie, jak długi powinien być czas naświetlania.
Na to wpływa wiele czynników – konstrukcja Twojego aparatu (odległość materiału światłoczułego od ścianki z otworem oraz sama średnica tego otworu), zastosowany materiał światłoczuły, ilość światła dostępnego w fotografowanym miejscu oraz efekt, jaki chcesz osiągnąć. Na szczęście z pomocą przychodzą programy komputerowe dostępne w języku angielskim, dzięki którym możesz obliczyć odpowiednie wartości (przykładem takiej aplikacji jest PINHOLEDESIGNER 2.0 dostępny za darmo).

Po odpowiednim czasie naświetlania zasłaniasz otwór.
Dalsze czynności zależą od rodzaju materiału światłoczułego. Jeśli był to film – wywołujesz go w ciemni za pomocą odpowiednich środków chemicznych. Jeśli papier fotograficzny – zdjęcie jest gotową fotografią, a właściwie solarigrafią (ale o tym będzie mowa w następnych odcinkach).

I to wszystko?

Tak, choć jeszcze nie stawiamy kropki.

Teraz jest czas na próby, błędy, eksperymenty.

Na dobrą zabawę!

Opracowała Monika Bordzoł

Bibliografia:

https://blog.cyfrowe.pl/nietypowe-kierunki-fotografii-fotografia-otworkowa-czyli-powrot-do-korzeni/
https://gaudemater.pl/fotografia-otworkowa/
http://www.fotografiaotworkowa.pl/ofotografii.php?p=7&c=1&s=4
http://www.mrpinhole.com/calcpinh.php
https://www.foto4u.pl/blog/artykul/fotografia-otworkowa-dla-kazdego