Zbiór fotografii Konstantego Zamoyskiego

Muzeum Zamoyskich w Kozłówce przechowuje zbiór fotografii zgromadzonych przez Konstantego Zamoyskiego, I ordynata kozłowieckiego i to w układzie, w jakim pozostawił go twórca. Czasowo obejmuje drugą połowę XIX i początek XX wieku, a sam właściciel nie traktował go jak przypadkową zbieraninę, lecz segregował, układał w albumach i opisywał poszczególne egzemplarze, podając nazwiska portretowanych osób oraz opatrując zdaniem: „Ze zbioru Konstantego Zamoyskiego”.

Kolekcję prawdopodobnie odziedziczył po siostrze, Jadwidze Wodzickiej, gdyż niektóre zdjęcia są jej dedykowane, a także sam Konstanty zdobywał je dla niej, kupując lub przekazując otrzymane w podarunku od rodziny i znajomych. Będąc już właścicielem kolekcji, zapewne ją rozwinął, pozyskując w podobny sposób, poprzez wymianę, wzajemne obdarowywanie się i kupno. Fotografie sławnych osób: panujących, dostojników kościelnych, polityków, bohaterów, powstańców, żołnierzy, artystów, ale także zdjęcia dzieł sztuki, pejzaży, itp. można było kupić bezpośrednio w zakładach fotograficznych, w księgarniach lub składach papierniczych, np. u Seyfartha i Dydyńskiego we Lwowie czy w Paryżu w wydawnictwie Maison Martinet Albert Hautecour. Ponadto Konstanty Zamoyski zlecał wykonanie fotografii, np. reprezentacyjnych wnętrz swojej rezydencji w Kozłówce po przebudowie oraz reprodukował dagerotypy i starsze fotografie rodzinne.

Do przechowywania zbioru ordynat zamówił w Paryżu 11 albumów oprawnych w ciemnoczerwoną skórę, zdobionych tłoczonym i złoconym ornamentem i monogramem właściciela „C.Z.” pod dziewięciopałkową koroną. Wyklejki wykonano z ciemnoczerwonej mory lub papieru w pawie oczka i opatrzono naklejką lub tłoczeniem: „A L’AVENIR 19, Boul^d des Capucines PARIS”. Cztery największe albumy, liczące od 43 do 50 kart, przeznaczone są do wklejania zdjęć, pozostałe, z okienkami różnej wielkości, do ich wsuwania: jeden na większy format gabinetowy (22 x 13,5 cm), dwa na mniejszy (16 x 11 cm), jeden na format zwany promenade (21 x 10) i trzy na cartes de visite (10 x 6 cm).

Zbiór Konstantego Zamoyskiego zawiera obecnie 1629 fotografii przechowywanych w tychże albumach, 45 fotografii luzem i 17 fotografii na emalii, łącznie 1691 sztuk. Około 80% tego zbioru to portrety, głównie rodzinne, członków innych rodów arystokratycznych i znanych osobistości. W ostatnim albumie znajdują się ponadto reprodukcje dzieł sztuki, zwłaszcza obrazów i rysunków z Galerii Drezdeńskiej i okolicznościowych kompozycji graficznych Antoniego Oleszczyńskiego.

W kolekcji znajdują się prace pochodzące ze 193 zakładów, jednakże tylko kilkanaście z nich jest reprezentowanych przez większą ilość fotografii. Pierwsze miejsce należy do Walerego Rzewuskiego z Krakowa z 232 zdjęciami. Wśród firm warszawskich najliczniej reprezentowane są: Kloch i Dutkiewicz (87 szt.), Jan Mieczkowski (64 szt.), Karol Beyer (34 szt,) i po kilkanaście sztuk z zakładów Konrada Brandla, Maksymiliana Fajansa, Grzegorza Sachowicza i innych. Ma swoich przedstawicieli Poznań – zakład Augusta i Fryderyka Zeuschnerów (39 szt.), Lwów – m.in. firmy Edwarda Trzemeskiego (18 szt.) i Teodora Szajnoka (10 szt.), z Lublina pochodzą zaledwie pojedyncze egzemplarze.

Firmy zagraniczne to głównie najbardziej znane zakłady paryskie i wiedeńskie, a więc „Adèle” (41 szt.), zakład Ludwika i Wiktora Angererów (28 szt.) w Wiedniu, w Paryżu oczywiście Disdéri (62 szt.), Mayer & Pierson (37 szt.), po kilkanaście sztuk z zakładów Pierre’a Petit i Nadara, a także Romana Bendurskiego, powstańca listopadowego, działającego w znanym uzdrowisku Pau.

Ciekawą grupę stanowią fotografie na płytce miedzianej pokrytej emalią, kolorowane farbami emaliowymi. Są to głównie reprodukcje portretów i fotografii najbliższych osób. Pochodzą z pracowni Mathieu Deroche’a, który specjalizował się w tej technice, a nawet zdobył Grand Prix na wystawie światowej w 1900 roku.

Kolekcja Konstantego Zamoyskiego została w późniejszych latach uzupełniona przez kolejnych mieszkańców Kozłówki. Wśród fotografii z lat międzywojennych wiele dokumentuje działalność Adama Zamoyskiego jako prezesa Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, nie brak również amatorskich zdjęć ukazujących życie codzienne rodziny Zamoyskich. Muzeum kontynuuje gromadzenie ikonografii zarówno zespołu pałacowo-parkowego, jak i jego mieszkańców, obecnie głównie w wersji cyfrowej.

Opracowała: Anna Szczepaniak