Kąpiel bogini

Afrodyta (gr. �φροδτη Aphrodítē wdzięk, urok) w mitologii rzymskiej Wenus (także Wenera, łac. Venus), zrodzona z piany, czczona w całym greckim świecie. Patronka płodności, miłości, artystów, zakochanych, urodzaju, ucieleśnienie piękna. Platon wymieniał dwie Afrodyty: Pandemię – pospolitą, sprzyjającą miłości cielesnej, i drugą, Afrodytę Uranię, symbolizującą obraz miłości duchowej, zwanej platoniczną.

Święto Afrodyty obchodzono zwykle wiosną. Uważano powszechnie, że lepsze niż krwawe ofiary będą dla bogini kwiaty, aromatyczne owoce, mirt i wonne kadzidła W całym świecie greckim, a zwłaszcza w Attyce i na Cyprze, odbywał się festiwal ku czci Afrodyty Pandemos – Afrodyzje. Rozpoczynano go oczyszczającymi obrzędami, następnie miała miejsce procesja zwieńczona misterium bogini morza. Ofiarami dla Afrodyty podczas tego święta były kozły, kwiaty i owoce. Pieczono także chleb w kształcie fallusa. Kult bogini miłości sprawił, że w okresie hellenistycznym stała się bardzo popularnym tematem w sztuce. Wyobrażenia najdawniejsze ukazywały boginię w powłóczystej szacie, trzymającą w dłoni kwiat lub owoc, u jej stóp siedziały gołębie. W IV w. p.n.e. Afrodyta przedstawiana była naga lub rozebrana do połowy jako Andiomene – „wychodząca z wody”. Najpiękniejszy posąg stworzył Praksyteles, jednak do naszych czasów zachowały się jedynie jego kopie. Król Bitynii, założyciel miasta Nikomedia Nikomedes I (gr. Νικομδης Nikomdēs; 300? – 250 p.n.e.), nie mogąc zakupić tego posągu od Knidyjczyków, rozkazał swemu nadwornemu rzeźbiarzowi Doidalsesowi stworzenie nowego wizerunku bogini. Dojdalsas, Dojdalses (gr. Doidalsas, Doidalses, łac. Doedalses) rzeźbiarz grecki, działał w drugiej połowie III wieku p.n.e. Według antycznych źródeł stworzył posąg Zeusa Stratiosa w Nikomedii, nieistniejący już, ale znany z wizerunku na monetach.

Artysta wykonał posąg Afrodyty w kąpieli do świątyni Junony (wg Pliniusza). Ta rzeźba bogini nazywana jest „Przykucniętą Afrodytą”. Najwspanialszą rzymską wersją jest zachowana w całkiem dobrym stanie rzeźba odnaleziona w Willi Hadriana w Tivoli, obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Rzymie. Inne znane kopie posągu to Wenus z kolekcji Medyceuszy (obecnie w Galerii Uffizi we Florencji), a w wersji z małym Erosem – w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Neapolu. „Wenus Lely” – rzymska rzeźba marmurowa, pochodząca z kolekcji Gonzagów, znajdowała się w Mantui. Zakupiona dla Karola I Stuarta, uznana została w XVII wieku za najwspanialsze dzieło w zbiorach Anglii. Kolejnym jej właścicielem został koneser i malarz sir Peter Lely (stąd nazwa dzieła), posąg powrócił jednak do Królewskiej Kolekcji i użyczony został British Museum. Podobne posągi posiadają również Muzeum Watykańskie oraz Luwr (Wenus z kolekcji Ludwika XV, a także Wenus z kolekcji rodziny Borghese).

Nie mogło zabraknąć tak słynnej rzeźby również w kozłowieckiej kolekcji hrabiego Konstantego Zamoyskiego. Zakupiona przez niego kopia wykonana została w marmurze, prawdopodobnie w Neapolu, na początku XX wieku.

Postać prawym kolanem dotyka ziemi. Jej głowa jest opuszczona i odwrócona w prawo. Wydaje się, że ręką usiłuje osłonić pierś. Wysoko upięte włosy eksponują kształtne ramiona. Z tyłu widać ustawione ukośnie naczynie. Oto patrzymy na kobietę, która przykucnęła na palcach podczas kąpieli. Wysublimowane gesty mogą jednak sugerować, że nie jest zwykłym śmiertelnikiem. Sposób przedstawienia bogini daje wrażenie przenikania boskiego i ludzkiego wymiaru.

opr. Magdalena Pilsak