Niezwykła kolekcja

29 października 2015 roku do kancelarii Muzeum Zamoyskich w Kozłówce wpłynęło pismo od Tomasza Kranza, dyrektora Państwowego Muzeum na Majdanku, z oficjalną propozycją przekazania do kozłowieckich zbiorów sztuki współczesnej wyjątkowej kolekcji.

Od końca lat 70. XX wieku na Majdanku przechowywane były miniaturowe makiety pomników upamiętniających historyczne miejsca, związane głównie z wydarzeniami z czasów II wojny światowej. Ówczesnym właścicielem obiektów była Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Za zgodą Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w listopadzie 2019 roku 189 tych miniatur Muzeum na Majdanku przekazało Muzeum Zamoyskich w Kozłówce. W czasie prac inwentaryzacyjnych okazało się, że kolejnych 18 makiet znajduje się w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. W 2022 roku, wraz z tymi obiektami, pozyskaliśmy również 14 grafik o tematyce martyrologicznej, autorstwa Stefanii Dretler-Flin, oraz 13 plansz fotograficznych, przedstawiających miejsca związane z dramatycznymi wydarzeniami z okresu II wojny światowej.

Makiety pomników powstały na przełomie lat 60. i 70. XX wieku i zostały przygotowane na potrzeby cyklu wystaw w kraju i za granicą. Są to miniaturowe kopie rzeźb, instalacji przestrzennych i tablic, rozsianych po całej Polsce. Oryginalne monumenty, powstające z polecenia władz państwowych lub jako oddolne inicjatywy społeczne, miały przypominać o okrucieństwie II wojny światowej i heroizmie jej ofiar, ale także realizowały propagandowy przekaz o kreowaniu powojennej rzeczywistości. Dlatego też wśród pozyskanych makiet oprócz pomników związanych z martyrologią (np. Pomnik ku czci ofiar hitleryzmu w Bydgoszczy) czy walką zbrojną (Pomnik Nieznanego Żołnierza w Warszawie) odnajdujemy też tzw. „pomniki wdzięczności Armii Czerwonej”.

Miniaturowe makiety to w większości odlewy z różnych stopów metali, dość ciężkie i masywne. Modele mają różne rozmiary, najwyższe nie przekraczają około 60 cm, i trudno doszukiwać się jednej, ustalonej proporcji w stosunku do oryginałów. Z dużą precyzją zostały odtworzone nawet drobne szczegóły, zadbano np. o dość dokładne wykonanie płaskorzeźb, zdobiących pierwowzory. Niestety nie wiemy jeszcze nic o artystach plastykach, którzy wykonali formy odlewnicze do miniatur. Być może przy niektórych pracach korzystano z istniejących modeli autorskich.

Obiekty te zostały otoczone opieką merytoryczną i konserwatorską. Są niezmiernie ciekawym materiałem do badań historycznych i socjologicznych nad architekturą, urbanistyką i sztuką. W niedalekiej przyszłości zaprezentowane zostaną szerszej publiczności na dedykowanej wystawie. Będzie to z pewnością duża atrakcja dla zwiedzających kozłowieckie ekspozycje, ale i ważny element edukacyjny.

 

Podpisy:

1. Miniatura Pomnika-Mauzoleum na terenie byłego obozu koncentracyjnego KL Lublin, lata 70. XX w., MPK/SW/2699/a-b
   Mauzoleum jest częścią Pomnika Walki i Męczeństwa na Majdanku, odsłoniętego 21 września 1969 roku. Wewnątrz znajduje się kopiec, usypany w 1947 roku z  prochów pomordowanych, wymieszanych z ziemią. Autorem projektu artystycznego jest Wiktor Tołkin, zaś projektu inżynieryjnego Janusz Dembek.
2. Miniatura pomnika ku czci pomordowanych w obozie KL Auschwitz III - Monowitz, lata 70. XX wieku, 41 x 67 x 42 cm, MPK/SW/2693
   Pomnik, wg projektu Tadeusza Kinowskiego, odsłonięto 27 I 1966 roku na terenie byłego obozu.
3. Miniatura Mauzoleum więźniów obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, lata 70. XX w., MPK/SW/2698
   Pomnik w Rogoźnicy wzniesiono ku czci ofiar obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. W l. 1963–1964, w związku z generalnym porządkowaniem terenu obozu, koncepcję pomnika, w miejscu poprzedniego upamiętnienia, opracował zespół: art. rzeźb. Mieczysław Zdanowicz, art. rzeźb. Jerzy Boroń i mgr inż. arch. Alojzy Gryt, pod kierunkiem prof. Stanisława Dawskiego (Zespół PWSS we Wrocławiu).