Ostatnia cesarzowa

W 1954 roku ze Składnicy Muzealnej w Żelaźnie na Dolnym Śląsku trafiła do Muzeum w Kozłówce rzeźba, ukazująca nieznaną kobietę. Jej popiersie wykonano z białego marmuru, w stylu klasycyzującym, a wrażenie antykizacji podkreśla udrapowana na ramionach, na wzór starożytnego peplos, tkanina spięta dużą broszą z prawej strony. Rysy twarzy przedstawiają damę raczej już dojrzałą, z lekko zaznaczonym drugim podbródkiem, dużym prostym nosem i szerokimi ustami o wąskich wargach. Misternie opracowano włosy, upięte na czubku głowy w kok, nad czołem ułożone w drobne loki. Z tyłu popiersia, na podcięciu szaty artysta wyrył swoją sygnaturę: „P. OTTO. 1884”.

Ujęta w marmurze dama być może długo jeszcze pozostałaby nieznana, gdyby nie jej podobieństwo do postaci na fotografii zamieszczonej w jednym z 11 albumów ze zdjęciami, zgromadzonymi przez Konstantego Zamoyskiego. Album wypełniony jest fotografiami osób z rodzin panujących głównie w Europie, choć zdarzają się i egzotyczni władcy. Wśród władców europejskich znalazł się cesarz Niemiec Wilhelm II i jego małżonka Augusta Wiktoria.

Przyszła cesarzowa urodziła się w 1858 roku na Dolnym Śląsku, w Dłużku, majątku jej ojca, Fryderyka VIII, tytularnego księcia Schleswig-Holstein-Sonderburg-Augustenburg. Tam też spędziła spokojne dzieciństwo. Jako młoda dziewczyna zakochała się w księciu Ernście von Sachsen-Meiningen, wojskowym i malarzu, ale rodzina, aby uniemożliwić ten związek, wysłała ją do Anglii. W 1878 roku w Poczdamie odnowiła znajomość z poznanym 10 lat wcześniej księciem Wilhelmem, synem następcy tronu niemieckiego, Fryderyka, i księżnej Wiktorii, wnukiem cesarza Niemiec, Wilhelma I, i królowej Wiktorii brytyjskiej. Początkowo jej osoba wydawała się nieodpowiednia na małżonkę przyszłego cesarza, jednak wkrótce zaaranżowano małżeństwo, które miało stanowić zakończenie sporu o tron w Holsztynie, włączonym do Prus, i zadośćuczynienie dla Fryderyka VIII, ojca Augusty.

Wilhelm oświadczył się w 1880 roku na polowaniu w Przemkowie, należącym do księcia Fryderyka VIII, który urządził tam wspaniałe tereny łowieckie. Pałac w Przemkowie dziś już nie istnieje, wysadzony został pod koniec wojny przez wycofujące się oddziały SS, a ogromny obszar leśny przejęła Północna Grupa Wojsk Armii Radzieckiej na największy na ziemiach polskich poligon. Dziś na zdewastowanym terenie utworzono Przemkowski Park Krajobrazowy.

Ślub młodej pary odbył się w 1881 roku. Małżonkowie doczekali się siedmiorga dzieci – sześciu synów i córki. W 1888 roku Wilhelm, po krótkim panowaniu swego ojca, Fryderyka III, został królem Prus i cesarzem Niemiec. Augusta Wiktoria jako cesarzowa poświęciła się pracy charytatywnej. Patronowała wielu organizacjom społecznym, przewodniczyła organizacji Czerwonego Krzyża, zachęcała do lepszej edukacji dziewcząt i młodych kobiet. Była bardziej lubiana i szanowana przez społeczeństwo niż jej mąż. Jako gorliwa protestantka ufundowała wiele kościołów, m.in. wspomogła budowę kościoła garnizonowego w Sopocie (obecnie św. Jerzego), jej kosztem wykonano ołtarz do kościoła Zbawiciela w Katowicach-Szopienicach.

W 1918 roku Wilhelm II został zmuszony do abdykacji. Udał się na wygnanie do Holandii, a Augusta Wiktoria wyjechała wraz z nim. Ostatnie lata życia cesarzowej nie były szczęśliwe. Abdykacja, związek męża z dużo młodszą Herminą von Schönaich-Carolath i samobójstwo syna Joachima sprawiły, że bardzo podupadła na zdrowiu. Zmarła w Doorn w 1921 roku, pochowana została w Poczdamie. Wkrótce po jej śmierci Wilhelm ożenił się ze swą długoletnią przyjaciółką, co podobno Augusta przed śmiercią sama mu zaleciła.

Popiersie przyszłej cesarzowej wyrzeźbił Martin Paul Otto (1846–1893). Artysta studiował w Berlinie, wiele lat przebywał we Włoszech, w Rzymie, gdzie stworzył dużo popiersi portretowych oraz grupy figuralne o tematyce mitologicznej („Centaur i nimfa”, „Leda i Jupiter”). Do najbardziej znanych dzieł Martina Otto należy pomnik Wilhelma von Humboldta dla Uniwersytetu Berlińskiego (1883).

W 1886 roku wygrał konkurs na pomnik Martina Lutra w Berlinie, ukończony już po jego śmierci i odsłonięty w 1895 roku. Był wielokrotnie nagradzany – w 1873 roku w Wiedniu, w 1876 w Monachium, w 1880 w Berlinie, zaś w 1883 roku otrzymał wielki złoty medal w Rzymie.

Popiersie cesarzowej Augusty Wiktorii trafiło do Kozłówki ze Składnicy Muzealnej w Żelaźnie, dokąd zwożono dzieła sztuki zabezpieczone na terenach Dolnego Śląska. Nie wiadomo, z jakiego pałacu zostało zabrane. Być może niegdyś znajdowało się w Dłużku, gdzie urodziła się cesarzowa, lub w innej rezydencji, należącej do jej rodziny.

Opr. Anna Szczepaniak