„Prawda odkrywająca fałsz"

„Scena mitologiczna (Herakles demaskowany przez kobietę tracką?)”

Malarz włoski

Włochy, Rzym (?), koniec XVII wieku lub przełom XVII i XVIII wieku

Płótno, olej

Wysokość: 98,5 cm

Szerokość: 132,5 cm

Nr inw.: MPK/MR/352

Przekaz: 1955 r.

Literatura: Kalbarczyk

Obraz „Scena mitologiczna (Herakles demaskowany przez kobietę tracką” (?), znajdujący się w zbiorach Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, jest dziełem niezwykle tajemniczym. Brak na nim jakichkolwiek inskrypcji i sygnatur, nieznany jest twórca dzieła ani dokładne miejsce powstania. Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat obraz interpretowano na różne sposoby.
Przypuszczano, że pochodzi z Pragi, Neapolu bądź Rzymu, datowano go w przedziale od końca XVI w. do 1760 roku oraz nadawano różne tytuły. Temat obrazu był określany jako „Momus i nimfa”, „Alegoria Vanitas”. Ostatni, który utrzymuje się najdłużej brzmi: „Prawda odkrywająca fałsz". Przedstawiona na obrazie w ujęciu do bioder naga para nie posiada żadnych atrybutów, które mogłyby ułatwić interpretację dzieła. Scena przedstawia moment, w którym kobieta odsłania mężczyznę z okrywającej jego ciało i twarz brązowej tkaniny wraz z maską o rysach młodzieńca lub kobiety. Oboje są tym faktem zaskoczeni. Kobieta nie spodziewała się ujrzeć starca. Mężczyzna nie przewidział, że jego mistyfikacja zostanie odkryta. W 2007 roku obraz stał się przedmiotem renowacji. Prace konserwatorskie wykonała Pani Agnieszka Kalbarczyk, która zaproponowała obecny tytuł dzieła.

Przeprowadzone badania pozwoliły potwierdzić powstanie obrazu w kręgu sztuki włoskiej przełomu XVII i XVIII wieku. Analiza ikonograficzna uściśliła i zawęziła dotychczasowe propozycje tematyki dzieła do tytułu „Scena mitologiczna” z podtytułem „Herakles demaskowany przez kobietę tracką” (?). Konserwatorkę zainteresowało nie tylko płótno i jego temat, lecz także chęć uporządkowania informacji dotyczących obrazu oraz poznanie jego historii. Na podstawie licznych kwerend udało się jej ustalić, że obraz znajdował się w majątku księcia Alfreda Jana Sułkowskiego w Grodowicach (obecnie na terenie Ukrainy). Książę, na zasadach dziedziczenia, przekazał go swojej córce Marii Aleksandrze, która wyszła za mąż za Jerzego Teodora hr. Jaksa-Konarskiego h. Gryf. Państwo Konarscy mieli tylko jedno dziecko – syna Franciszka Xawerego, który w 1934 roku ożenił się z Teklą Łopacińską h. Lubicz, właścicielką wsi Topola (woj. świętokrzyskie). W wyniku zawarcia małżeństwa, dwór w Topoli stał się własnością państwa Konarskich i tą drogą, z Grodowic do Topoli, trafił również obraz. Pozostawał tam przez cały czas trwania II wojny światowej. W czerwcu 1945 roku, na mocy ustawy o reformie rolnej trafił do organizowanego wówczas Muzeum Świętokrzyskiego. Owo muzeum powstało na bazie zgromadzonych w latach 1944 – 1946 podworskich dóbr kulturalnych, które zgodnie z polityką władzy ludowej miały być własnością całego narodu.

W Muzeum Świętokrzyskim w Kielcach przebywał do listopada 1954 roku kiedy to, decyzją Centralnego Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków został przekazany do Centralnej Składnicy Muzealnej w Kozłowce.

Opr. Beata Filipowicz (na podstawie pracy dyplomowej p. Agnieszki Kalbarczyk)