Autor: Magdalena Pilsak

Rok Kopernika

19 lutego 2023

Maksymilian Fajans „Mikołaj Kopernik wykładający astronomię na Uniwersytecie Rzymskim pomiędzy rokiem 1499 a 1503”, reprodukcja obrazu Wojciecha Gersona z 1876 r., fotografia zabytkowa, nr inw. MPK/F/1747

Fotografia zabytkowa w sepii wykonana w pracowni Maksymiliana Fajansa. Jest to reprodukcja obrazu Wojciecha Gersona z 1876 roku „Mikołaj Kopernik wykładający astronomię na Uniwersytecie Rzymskim pomiędzy rokiem 1499 a 1503”. W sali wykładowej o renesansowej architekturze stoi za pulpitem Mikołaj Kopernik. Wpatrzony przed siebie, z poważnym wyrazem twarzy, gestykuluje. Jego włosy sięgają ramion, ubrany jest w płaszcz. Przed nim siedzi w fotelu papież Aleksander VI. Za papieżem oraz z obu stron pulpitu stoją i siedzą słuchacze, wśród których można rozpoznać wybitnych przedstawicieli renesansu. Z pulpitu, przy którym ukazany jest Mikołaj Kopernik zwisa arkusz papieru z konturem czegoś nieokreślonego. Za postacią Kopernika zawieszona mapa świata.

W tym roku obchodzimy 550. rocznicę urodzin i 480. rocznicę śmierci Mikołaja Kopernika. Senat RP uchwalił rok 2023 Rokiem Mikołaja Kopernika. Włączamy się do świętowania i poprzez nawiązanie do obiektów ze zbiorów naszego muzeum pragniemy uczcić datę jego urodzenia.

Postać tego wybitnego humanisty, który „wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”* była upamiętniana wielokrotnie. W czterechsetną rocznicę urodzin, obchodzoną 19 lutego 1876 roku, powstał obraz Wojciecha Gersona „Kopernik wykładający swój system astronomiczny w Rzymie”, albo „Mikołaj Kopernik objaśnia swój System Słoneczny”.

W zbiorach Konstantego Zamoyskiego zachowały się dwa wizerunki tej sceny. Pierwszy z nich to fotografia w kolorze sepii, którą wykonał Maksymilian Fajans (1825-1890). Jego pracownia fotograficzna na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie słynęła z fotografii w dużym formacie i reprodukcji dzieł sztuki. Jednym z uczniów, który w zakładzie litograficznym Maksymiliana Fajansa terminował dwa lata był twórca znakomitych grafik, Henryk Redlich. Jego autorstwa jest drugi z zachowanych w kolekcji kozłowieckiej wizerunków inspirowanych obrazem Wojciecha Gersona. Miedzioryt drukowany w Monachium przez Fr. Felsinga stanowił prezent dla członków Towarzystwa Przyjaciół Zachęty w Królestwie Polskim za 1877 rok.

Uwieczniona na fotografii scena ma raczej wymowę symboliczną. Mikołaj Kopernik został ukazany w sali wykładowej za pulpitem, w chwili wygłaszania jednego z wykładów. Przysłuchuje mu się cała plejada wybitnych osobistości: papież Aleksander VI, Pietro Perugino, Pietro Bembo, Dominico Maria Novara z Ferrary, Michelozzo, Michał Anioł, Cesare Borgia, Leonardo da Vinci, Luca Signorelli, Girolamo Fracastoro i Bramante.

*Jan Nepomucen Kamiński