Autor: Ewelina Stanek – Piechowicz

Bronisław Kopczyński

1 września 2023

Bronisław Kopczyński, „Kamienne Schodki” – Stara Warszawa”, 1944 r., akwarela, tektura, 58 x 45 cm, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, MPK/SW/757

Kamienne Schodki, tytułowa praca miesiąca przedstawia znaną z filmów, utrwaloną w piosenkach wąską uliczkę warszawskiej Starówki, składającej się właśnie ze schodów o kamiennych stopniach. Ukazane z pewnego oddalenia wraz z towarzyszącymi im po obu stronach kamienicami. Perspektywa szybko ucieka do przodu w górę tworząc kompozycję wertykalną. Całość podkreśla bieg rynsztoka wyznaczający równoległy do biegu schodów dukt. Światło ostre, południowe, barwy pastelowe, impresjonistyczne, sylwety ludzi stojących u podnóża biegu schodów szkicowe, zaznaczone jako sylwety kobiety i mężczyzny pogrążonych w rozmowie. U góry, u wylotu schodów zabudowania ulicy Brzozowej.

Wrzesień wita nas pełną uroku i młodopolskiego wdzięku akwarelą „Kamienne schodki w Warszawie” z cyklu „Stara Warszawa” (1944). To emblematyczne miejsce na mapie warszawskiej Starówki czaruje od dziesięcioleci. Sprawia, że odbudowany w latach 50. XX w. kwartał miasta nie jest tylko makietą, ale ma klimat, nastrój paryskich czy włoskich uliczek. Ukryta, wąska i stroma staromiejska uliczka, składająca się wyłącznie ze schodów, łączy tę część Starego Miasta z terenami nad Wisłą. Nie bez kozery, Kamienne schodki stały się planem wielu polskich filmów (m.in.: „Małżeństwo z rozsądku” /reż. Stanisław Bareja, 1966/, „Lekarstwo na miłość” /reż. Jan Batory, 1966/, serial „Zmiennicy” /reż. Stanisław Bareja, 1986–87/, „Och Karol 2” /reż. Piotr Wereśniak, 2011/. W roku 1970 śpiewała o nich swym słowiczym głosem także Irena Santor w piosence „Kamienne schodki” właśnie.

Autorem prezentowanej pracy jest Bronisław Kopczyński (1882–1964), uczeń między innymi Teodora Axentowicza i Leona Wyczółkowskiego – stąd w jego pracach te młodopolskie nostalgie, meandrujące linie i wielka wrażliwość na kolor. Kopczyński znany jest głównie jako piewca Warszawy – ukochał ją najbardziej, czemu dawał wyraz w licznych akwarelach, litografiach i rysunkach. Unieśmiertelnił czarowne podwórka, zaułki, miejsca mniej znane.

Nie tylko stolica była przedmiotem jego plastycznych peregrynacji. Interesował się zabytkową architekturą polskich miast i miasteczek. Prace Kopczyńskiego są do dziś nie tylko źródłem artystycznych wzruszeń, ale kapitalną pod względem ikonograficznym dokumentacją historii architektury i założeń przestrzennych w Polsce. Współcześni artyście krytycy sztuki nazywali go „inwentaryzatorem”.

Baśniowy klimat tych przedstawień nie odejmuje im nic z realistycznego przekazu, skrupulatności w oddawaniu detali architektonicznych – są swoistą podróżą w czasie i przestrzeni, którą możemy odbywać wciąż na nowo. W niemieckiej terminologii historii sztuki (w tym kraju, w XIX wieku narodziła się historia sztuki jako dziedzina nauki), istnieje kapitalne określenie, trudne do dosłownego przetłumaczenia na język polski. To tzw. Die Stimmung, czyli nastrój. Jednak to dużo więcej. To rodzaj aury bijącej z obrazu, która ewokuje błogie zauroczenie, dzięki czemu dzieło nas urzeka, chcemy patrzeć na nie wciąż i wciąż …. Kwestie kompozycji, koloru, tematu mają tu oczywiście niebagatelne znaczenie, ale istnieje jeszcze coś nieuchwytnego.

Z tą malowniczą uliczką wiąże się jeszcze jedna ciekawostka, otóż w grudniu 1806 r. spacerował nią Napoleon Bonaparte w towarzystwie księcia Józefa Poniatowskiego. Szli podziwiać bieg Wisły.

W jednym z dawnych przewodników po Warszawie czytamy: „Zaczątkiem Warszawy była osada rybacka, dzieje której brną w pomroce wieków, rozciągającej się najprawdopodobniej w okolicach dzisiejszej ulicy Rybaki".

Bronisław Kopczyński jest autorem polichromii w kościołach św. Katarzyny oraz Matki Boskiej Zwycięskiej w Warszawie. Jest również autorem książki pt.: „Przy lampce naftowej. Wspomnienia o dawnej Warszawie, Krakowie, wędrówkach z farbami, spotkanych ludziach, 1882–1952”, wydanej przez warszawskie wydawnictwo „Czytelnik” w roku 1959.

Wykonał także pięćdziesiąt akwarel i litografii z widokami Lublina, a także dwie akwarele z 1918 roku, dokumentujące odkrywanie fresków w kaplicy zamkowej w Lublinie.

Z twórczością Bronisława Kopczyńskiego związany jest jeden z najbardziej dramatycznych momentów w międzywojennej historii Polski – obraz tego właśnie artysty był jednym z ostatnich, które oglądał w gmachu warszawskiej „Zachęty” Gabriel Narutowicz zanim dosięgły go kule zamachowca, związanego z obozem Endecji, malarza Eligiusza Niewiadomskiego.

Bronisław Kopczyński jest ojcem Bronisława Onufrego Kopczyńskiego, kompozytora, dyrygenta, krytyka muzycznego. Najbardziej znanym dziełem muzycznym Kopczyńskiego juniora jest pieśń Uderzeniowych Batalionów Kadrowych „Wymarsz Uderzenia” („A jeśli będzie wiosna”).

Podpisydo fotografii:

1. Bronisław Kopczyński, „Kamienne Schodki” – Stara Warszawa”, 1944 r., akwarela, tektura, 58 x 45 cm, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, MPK/SW/757

2. Maksymilian Gierymski, „Ulica Kamienne Schodki w Warszawie”, 1870–1872, gwasz, papier 21,5 x 16 cm, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ulica_Kamienne_Schodki_w_Warszawie#/media/Plik:Gierymski_Stone

3. Bronisław Kopczyński, zdjęcie z książki „Bronisław Kopczyński. Malarz Warszawy”, 1966 r, https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=bronis%C5%82aw+kopczy%C5%84ski#vhid=A3D7gTSUmSpUTM&vssid=l

4. Bronisław Kopczyński, „Dawna Warszawa. Kobziarz”, litografia, 48,5 x 32,5 cm” https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=bronis%C5%82aw+kopczy%C5%84ski#vhid=kaT7b3LoseaoxM&vssid=l

5. Portal Kamienicy pod św. Anną, Rynek Starego Miasta 31, Warszawa, 2022 r. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Portal_at_Kamienica_pod_%C5%9Bw._Ann%C4%85,_Old_Town_in_Warsaw,_2022.jpg?uselang=pl

6. Bronisław Kopczyński, „Winiarnia Staromiejska”, litografia, karton, 48 x 32 cm https://www.sda.pl/aukcja/obiekty/bronislaw-p-kopczynski-winiarnia-staromiejska,7682,pl

7. Bronisław Kopczyński, „Ratusz w Tarnowie”, 1923 r., akwarela, papier; 46 x 34 cm https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=ratusz+w+tarnowie+bronis%C5%82aw+kopczy%C5%84ski#vhid=3JY0GIr_OuhZmM&vssid=l

8. Bronisław Kopczyński, „Ulica Rybaki w 1919”, tusz lawowany, (papier?) http://www.warszawska.info/srodmiescie/rybaki-historia.html_Stairs_Street.jpg

9. Bronisław Kopczyński, „Pałac Sztuki” (Gmach Warszawskiej Zachęty Sztuk Pięknych), 1922 r., akwarela, papier, 80 x 100 cm https://www.dwutygodnik.com/artykul/10452-ten-obraz.html

Bronisław Kopczyński, „Kamienne Schodki” – Stara Warszawa”, 1944 r., akwarela, tektura, 58 x 45 cm, zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, MPK/SW/757

Maksymilian Gierymski, „Ulica Kamienne Schodki w Warszawie”, 1870–1872, gwasz, papier 21,5 x 16 cm, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ulica_Kamienne_Schodki_w_Warszawie#/media/Plik:Gierymski_Stone

Gwasz Maksymiliana Gierymskiego przedstawia ulicę kamienne Schodki w odmienny od Kopczyńskiego sposób – tam rozedrgany, kręty dukt pędzla – tu hieratyczność zwartych brył kamienic, włoska kolorystyka palonej sieny, soczystych ugrów oraz ochry - dominuje jednostajne światło.

Bronisław Kopczyński, zdjęcie z książki „Bronisław Kopczyński. Malarz Warszawy”, 1966 r, https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=bronis%C5%82aw+kopczy%C5%84ski#vhid=A3D7gTSUmSpUTM&vssid=l

Czarno-białe zdjęcie Bronisław Kopczyńskiego z roku 1962, czyli artysta miał wtedy 80 lat. Ujęcie ¾, twarz skupiona, szczupła inteligentna, siwe włosy, wysokie czoło, czarne wąsy. Podpiera ręką lewy policzek, patrząc w dal. Ubrany w marynarkę typu pieprz z solą, jasną koszulę z krawatem w drobną kratkę.

Bronisław Kopczyński, „Dawna Warszawa. Kobziarz”, litografia, 48,5 x 32,5 cm” https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=bronis%C5%82aw+kopczy%C5%84ski#vhid=kaT7b3LoseaoxM&vssid=l

Czarno – biała litografia z cyklu dawna Warszawa, podtytuł „Kobziarz”, przedstawia postać starszego mężczyzny ubranego z chłopska z kobzą pod lewym bokiem, w którą dmie. Z prawej strony, przy nodze kobziarza siedzi średniej wielkości kundelek i spogląda z zaciekawieniem w lewą stronę. Przy prawej nodze mężczyzny pleciony koszyk w kształcie walca z uchwytem. Cała scenka za tło ma bogato zdobiony, późnorenesansowy portal kamienicy pod św. Anną w Rynku Starego Miasta w Warszawie. Kute odrzwia są otwarte, a o ich framugę oparty jest drugi, młodszy mężczyzna przysłuchujący się koncertowi.

Portal Kamienicy pod św. Anną, Rynek Starego Miasta 31, Warszawa, 2022 r. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Portal_at_Kamienica_pod_%C5%9Bw._Ann%C4%85,_Old_Town_in_Warsaw,_2022.jpg?uselang=pl

Kolorowe zdjęcie portalu bramnego Kamienicy pod św. Anną pochodzące z roku 2022

Bronisław Kopczyński, „Winiarnia Staromiejska”, litografia, karton, 48 x 32 cm https://www.sda.pl/aukcja/obiekty/bronislaw-p-kopczynski-winiarnia-staromiejska,7682,pl

Litografia ukazująca wnętrze starej zabytkowej winiarni kamienicy starego miasta któregoś z polskich miast. Nastrój ściszony, ciemny, dominują sepia, ugry i czernie w różnym natężeniu. Kamienna posadzka połyskuje, podobnie światło ślizga się po ścianach i sklepieniu krzyżowo-żebrowym, co nadaje całości niesamowitego, baśniowego klimatu. Ujęcie z wnętrza na zewnątrz – przez masywną, kutą , na wpół otwartą bramę widzimy dalszy plan, zalaną światłem uliczkę z dwoma idącymi w dali postaciami.

Bronisław Kopczyński, „Ratusz w Tarnowie”, 1923 r., akwarela, papier; 46 x 34 cm https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=ratusz+w+tarnowie+bronis%C5%82aw+kopczy%C5%84ski#vhid=3JY0GIr_OuhZmM&vssid=l

Ratusz w Tarnowie – podobnie jak w tytułowym dziele, mamy tu do czynienia z artystyczną dokumentacją zabytku, renesansowej perły miasta Tarnowa. Impresjonistyczne ujęcie, pastelowa kolorystyka, rozedrgana kreska dają widzowi wrażenie życia, pulsowania przedstawionej scenki – sztafaż w postaci przekupek rozstawiających swoje kramy przed Ratuszem dopełniają całości.

Bronisław Kopczyński, „Ulica Rybaki w 1919”, tusz lawowany, (papier?) http://www.warszawska.info/srodmiescie/rybaki-historia.html_Stairs_Street.jpg

Ulica Rybaki na warszawskim Nowym Mieście. Nastrojowy szkic tuszem lawowanym z roku 1919. Uliczka pokazana na jej długości – perspektywa zbieżna, po obu stronach niewielkie, jedno i dwupiętrowe kamieniczki, o charakterze podmiejskim, w duchu domków rybackich. Na pierwszym planie po lewej stronie wysoki słup telegraficzny – pendant do niego, w oddali, na ostatnim planie majaczy zaznaczona lekko wysoka wieża zwieńczona cebulastym hełmem.

Bronisław Kopczyński, „Pałac Sztuki” (Gmach Warszawskiej Zachęty Sztuk Pięknych), 1922 r., akwarela, papier, 80 x 100 cm https://www.dwutygodnik.com/artykul/10452-ten-obraz.html

Akwarela pokazuje w sposób realistyczny elewację frontową budynku warszawskiej Zachęty, w stylu późnego historyzmu. Wypełnia on całą środkową część obrazu na drugim planie. Po lewej stronie fragment klasycystycznego Kościoła Ewangelickiego p.w. św. Trójcy. Centralny plan pierwszy to ruchliwa warszawska ulica lat-20 – spieszący w różnych kierunkach ludzie, stylowe automobile – pora jest zimowa, więc w ubiorach widzimy charakterystyczną dla tych lat modę kobiecą i męską – obfite paltoty ozdobione futrem. Ramami kompozycji są ukazane na pierwszym planie naroża wielkomiejskich kamienic.