Wytworny ogrodnik i Niebieska Pończocha

Stosowana od początku XIX wieku dekoracja drukowana na wyrobach ceramicznych przyczyniła się do ich masowej produkcji i znacznego obniżenia ceny. Dzięki temu zwiększyły się możliwości warsztatowe dekoratorów i różnorodność tematyczna.

Wytwórnie fajansu i porcelany wypuszczały serwisy o jednorodnej dekoracji oraz serie produktów okolicznościowych, związanych z rocznicami lub wydarzeniami, a także serie o tematyce satyrycznej czy obyczajowej, wyroby pamiątkowe itp. Nie zawsze były to przedmioty o niższych walorach artystycznych. Manufaktury zatrudniały często zdolnych artystów, rysowników i litografów, a ich prace to dziś prawdziwy rarytas dla kolekcjonerów.

Do takich wyrobów należą z pewnością patera i talerz z żartobliwymi scenkami obyczajowymi, wyprodukowane przez francuską manufakturę w Sarreguemines na początku XX wieku. Produkcja ceramiki w Sarreguemines ruszyła w 1790 roku, jednakże pierwsza fabryka długo nie utrzymała się na rynku z powodu trudności w dostawie surowca, konkurencji angielskich produktów oraz chaosu spowodowanego przez rewolucję. W 1800 roku zakład przejął Paul Utzschneider i wprowadził nowe techniki dekoracyjne. Jednym z jego najlepszych odbiorców został cesarz Napoleon I. W 1836 roku Utzschneider przekazał zarząd fabryki zięciowi, Alexandre’owi de Geiger, który dwa lata później wszedł w spółkę z inną znaną firmą „Villeroy & Boch”, co przyczyniło się do wzrostu produkcji. Kolejnym zarządzającym został syn Aleksandra, Paul de Geiger.

I ojciec, i syn, korzystając z koniunktury, wznosili nowe zakłady. Po śmierci Paula w 1913 roku firma „Utzschneider & Cie” została podzielona na dwie spółki – z zakładem w Sarreguemines na terenie Niemiec, i z fabrykami we Francji, by po zakończeniu I wojny światowej, w 1919 roku połączyć się ponownie. Definitywnie wytwórnia zaprzestała produkcji w 2007 roku.

Muzeum w Kozłówce posiada kilka fajansowych wyrobów manufaktury w Sarreguemines. Są to dwa komplety toaletowe o ciekawej formie imitującej zmarszczoną tkaninę, przewiązaną złotą wstążką oraz wspomniany talerz i patera. Patera również zwraca uwagę formą – są to jak gdyby cztery połączone talerze o nałożonych na siebie kołnierzach (wytwórnia wypuszczała także patery złożone z trzech talerzy). W lustrze każdego z nich oraz pojedynczego talerza widnieją wesołe scenki o lekko frywolnym, czasem dwuznacznym charakterze.

Na lewym górnym talerzu ukazana jest dziewczyna ubrana w czarny gorsecik i niebieską spódnicę z upiętym na niej żółtym fartuchem, pojąca kozła z drewnianego wiadra. W prawym górnym – przedstawiony został warsztat szlifierza z szyldem: „AUX FLECHES DE CUPIDON/ FRANCOIS DIT BAS BLEU/ Gagne petit Content de peu” [„Pod strzałami Kupidyna/Franciszek zw. Niebieską Pończochą/ zarabia mało, kontentując się niewielkim]. Obok warsztatu dziewczyna nadstawia policzek do pocałunku chłopcu w pończochach w niebieski wzorek.

Na dolnym talerzu z lewej widać drewnianą wiatę z szyldem: „AU VAINQUEURS DE/ LA BASTILLE/ LANGE/ Retameur Ferblanctier” [Pod zwycięzcami Bastylii/ Pielucha (?)/ Cynkarz-Blacharz]. Pod wiatą stoją młody mężczyzna i dziewczyna trzymająca w rękach otwartą szkandelę (naczynie do ogrzewania pościeli).

Prawy dolny talerz przedstawia wędkowanie – młoda dziewczyna w mocno wydekoltowanej bluzce siedzi nad brzegiem rzeki lub stawu z wędką w rękach, w towarzystwie dwóch amorków. Na tablicy z prawej widnieje dwuznaczny napis: „IL EST/ EXPRESSEMENT/DEFENDU/ DE PECHER” [„Wyraźnie zabrania się łowienia”, ale też „Wyraźnie zabrania się grzeszyć”].

Na pojedynczym talerzu ukazani zostali chłopiec z koszykiem oraz dziewczyna z nożem przyglądający się siedzącemu na dyni pod kloszem amorkowi. W tle ogrodzona płotkiem roślinność i brama z napisem: „AU GALANT JARDINIER/ on fait venir les/ primeurs en touts/ saison” [Pod wytwornym ogrodnikiem/ Sprowadzamy nowalijki o każdej porze roku].

Autorem scen wykorzystanych do dekoracji jest Antoine Albert Richard, zwany Froment Richard. Postać to trochę tajemnicza. Urodził się w Lyonie w 1845 roku, zmarł w Mentonie w roku 1921. Pracował jako malarz-dekorator dla wytwórni ceramiki w Creil-Montereau i Sarreguemines. Tworzył serwisy stołowe, takie jak „Parisien” czy „Enfants Richard”. Mimo iż jego prace wydają się bardzo charakterystyczne, niektóre z nich są przypisywane innym artystom, z kolei on sam uchodzi za autora cudzych dzieł. Nie zmienia to faktu, że są one poszukiwane przez kolekcjonerów, zarówno ze względu na zawartą w treści anegdotę, jak i walory artystyczne.

opr. Anna Szczepaniak