Założenie parkowe

Na wygląd parku za czasów Michała Bielińskiego (XVIII w.) wpłynęły: praca głównego architekta pałacu Józefa Fontany, moda na barokowe ogrody z Francji i Saksonii oraz specyficzne ukształtowanie krajobrazu. Na najstarszych planach zespołu pałacowo-parkowego w Kozłówce z końca XVIII wieku widać kompozycję nowego założenia i lokalizacji pałacu – zgodnie z zasadą entre cour et jardin (pomiędzy podwórzem a ogrodem). Zaprojektowano je na osi wschód – zachód, równolegle do doliny rzecznej.

Od strony Kozłówki do pałacu wiodła aleja dojazdowa z placem – rondem. Cześć ogrodowa (za pałacem) składała się z salonu ogrodowego, otoczonego aleją drzew oraz „boskietów”(tzn małych grup roślin) w układzie kwaterowym, podzielonych prostokątną siatką dróg ogrodowych. Obok regularnie ukształtowanego ogrodu istniał tu także aneks parkowy, przylegający do pałacu i oficyny południowej ze swobodnym układem zadrzewień, powiązanym widokowo z doliną Parysówki. Taki układ przetrwał do końca XVIII wieku.

Pierwsze zmiany w kompozycji ogrodowej odnotowano w pierwszej połowie XIX wieku, kiedy Kozłówka należała już do Zamoyskich. Zachowana ikonografia wskazuje nie tylko na zmianę konwencji przestrzennego zagospodarowania założenia ogrodowego, ale także dziedzińca i dojazdu do rezydencji. Nowinki były zgodne z romantycznym (angielskim) wizerunkiem parku, stworzonym przez Izabelę Czartoryską w Puławach.

Kolejna przebudowa założenia ogrodowego to czasy Konstantego Zamoyskiego czyli przełom XIX i XX wieku. Zmiany wprowadzone przez Franciszka Szaniora ( m.in. założyciela Parku Skaryszewskiego w Warszawie) były inspirowane wzorcami francuskimi. Oś główną pałacu, czyli dojazd od Kamionki, zaakcentowano neobarokową bramą. Do Skrobowa wiodła zaprojektowana aleja lipowa. Od strony parku zbudowano taras, którego schody łączyły rezydencję z ogrodem. Ogród przebudowano – zyskał on rozległy dolny taras widokowy z fontanną. Zdobiące ją żeliwne putta, wykonane w paryskiej firmie Le Val d’Osne były wzorowane na identycznych, znajdujących się

w Wersalu.

Z przodu pałacu pojawił się prostokątny trawnik, obsadzony przez jakiś czas szpalerem świerków, zasłaniających oficyny. W parku zaś, po lewej stronie urządzono bażanciarnię (remizę) połączoną ze zwierzyńcem (terenem leśnym) oraz  plac do tenisa, a za stajniami maneż i aleję do jazdy konnej. Od strony folwarku znajdował się sad. Dodatkowo, dla ptactwa, posadzono dębowe i sosnowe zagajniki, grupy kasztanowców i drzew iglastych a także czarny bez, kruszynę, dereń i jeżyny. W ogrodzie przybyły również srebrne świerki, sosny wejmutki i żywotniki.

Kolejne zmiany to lata 20. XX wieku czyli czasy Adama Zamoyskiego. Zgodnie z życzeniem zawartym

w testamencie drugiej ordynatowej, Marii Zamoyskiej, w parku wzniesiono pomnik, dedykowany pamięci żołnierzy Napoleona.

Lata 30. XX wieku spędzone w Kozłówce tak wspomina brat ostatniej właścicielki majątku, Jadwigi z Brzozowskich Zamoyskiej , Antoni Belina Brzozowski:„Raz na tydzień mała kosiarka ścinała trawę, zostawiając zapach siana.

W każdy piątek para koni zaprzęgnięta do szerokiej, wiklinowej miotły posuwała się kilkakrotnie dookoła trawnika. Lekki kurz wzbijał się w powietrze”. Dziedziniec zyskał geometryczne rabaty, obwiedzione bukszpanem  i boskiety

z żywotnikami. Ściany obydwu oficyn i kaplicy porastał bluszcz.

Po wojnie park uległ degradacji. Na dawnej osi widokowej pracownicy działającego tu domu dziecka urządzili ogródki działkowe, a w centralnej części ogrodu pasły się krowy. Na rewaloryzację, prowadzoną przez Gerarda Ciołka i Stanisława Miłoszowskiego trzeba było czekać do roku 1960. Przyjęty przez nich kierunek zakładał odtworzenie najstarszego układu ogrodowego, z jednoczesnym zachowaniem neobarokowych elementów

z przełomu XIX i XX wieku.

W latach współczesnych zasługi dla parku wnieśli: Henryk Skrzypiec i kierowana przez niego brygada pracowników. To dzięki nim, przed pałacem pojawił się ozdobny trawnik i rabaty otoczone bukszpanem zaprojektowane pod kierunkiem Anny Obrębskiej. Kolejnymi ogrodowymi realizacjami były: rozarium, które można oglądać za północną oficyną pałacu oraz geometryczne rabaty z bukszpanu i kolorowych kamyków, wg projektu głównego konserwatora Muzeum (obecnie dyrektor naszej placówki) Anny Fic-Lazor.

W roku 1987 park w Kozłówce otrzymał złoty medal za zasługi w ochronie i pielęgnacji zabytkowych założeń ogrodowych Ministra Kultury i Sztuki oraz złoty medal za utrzymanie i pielęgnację założenia pałacowo-parkowego

w Kozłówce przyznany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w konkursie „Na najlepsze prace z zakresu ochrony zabytkowych założeń ogrodowych w 1999 roku”.

Opr. M.Januszek-Surdacka